Honoring God's Creation - Polish
From Christian Vegetarian Association (CVA)

Chrześcijaństwo a wegetarianizm

Niniejsza publikacja została opracowana przez Chrześcijańskie Towarzystwo Wegetariańskie (Christian Vegetarian Association), międzynarodową grupę chrześcijan, którzy uważają, że wegetariański sposób odżywiania się jest korzystny dla zdrowia, jest ocaleniem dla zwierząt, chroni środowisko naturalne, zawiera wszystkie potrzebne składniki odżywcze, pomaga w rozwiązaniu problemu głodu na świecie. Ponadto uważamy, że gdyby Jezus żył dzisiaj na ziemi, to najprawdopodobniej byłby wegetarianinem.

Głód

Jezus nauczał: “Bo byłem głodny, a daliście mi jeść” (Mat. 25:35). “Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili”. (Mat. 25:40).

Podczas gdy 10 milionów ludzi umiera corocznie z głodu, a prawie miliard ludzi cierpi z powodu niedożywienia, 37% światowego plonu zbóż przeznacza się na paszę dla zwierząt hodowlanych. W Stanach Zjednoczonych odsetek ten wynosi 66%. Karmiąc bydło zbożem, tracimy 90% białek roślinnych, 99% węglowodanów i 100% błonnika. Kiedy weźmiemy pod uwagę, że z niespełna 1/2 hektara ziemi uprawnej można wyprodukować około 20 ton ziemniaków, 15 ton marchwi, 25 ton pomidorów lub 125 kilogramów wołowiny – zaczniemy mieć pojęcie o skali marnotrawstwa nieodłącznie związanego z produkcją mięsa.

Aby wyprodukować 1 kilogram mięsa, potrzeba około 10 kilogramów białka roślinnego, którym można by nakarmić ludzi. Przyczyną głodu na świecie nie jest brak żywności, lecz to, że w bogatych krajach Zachodu zużywa się zbyt dużo światowych zasobów żywności do nakarmienia zbyt dużej liczby zwierząt hodowlanych. Na całym świecie jest obecnie 3 razy więcej zwierząt hodowlanych niż ludzi. Zwierzęta hodowlane codziennie zjadają góry żywności – żywności, której brakuje do nakarmienia ludzi! Z obszaru ziemi uprawnej wielkości 5 boisk futbolowych (10 hektarów) można uzyskać wystarczająco: soi, aby nakarmić nią 61 ludzi; zboża, aby nakarmić nim 24 ludzi; kukurydzy, aby nakarmić nią 10 ludzi; mięsa, aby nakarmić nim 2 ludzi.

Zdrowie

Apostoł Paweł napisał, że nasze ciało jest świątynią Ducha Świętego (1 Kor. 6:19), dlatego powinniśmy dbać o nasze ciało, które podarował nam Bóg. Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne (American Dietetic Association) dowiodło na podstawie analizy literatury naukowej, że ludzie stosujący wegetariański sposób odżywiania się wykazują mniejsze ryzyko zachorowania na choroby serca, raka płuc i okrężnicy, cukrzycę, choroby nerek, arteriosklerozę, nadciśnienie, otyłość. W odróżnieniu od opartej głównie na produktach roślinnych diecie śródziemnomorskiej jaką odżywiał się Jezus, współczesny sposób odżywiana się ludzi Zachodu (obfitujący w produkty zwierzęce) stwarza liczne zagrożenia.

Na przykład pestycydy i dioksyny, które kumulują się w zwierzęcym tłuszczu, są zjadane przez konsumentów mięsa i mogą zwiększyć ryzyko zachorowania na raka. Natomiast ludzie często jadający ryby, mogą mieć wysoki poziom rtęci we krwi oraz innych szkodliwych substancji. Na fermach stosuje się intensywne metody hodowli, aby zwierzęta szybko rosły i przybierały na wadze, a przy tym miały ograniczoną przestrzeń do życia i mało się ruszały; ich mięso zazwyczaj obfituje w tłuszcze nasycone, które podnoszą poziom cholesterolu u konsumentów mięsa, zwiększając w ten sposób ryzyko choroby serca. Oprócz antybiotyków, zwierzętom fermowym często podaje się hormony, by stymulować powiększanie masy mięśniowej – proceder szkodliwy dla zdrowia konsumentów, jak również objawiający się kalectwem u zwierząt. Rutynowe stosowanie antybiotyków przeciwko infekcjom pojawiającym się w zagrodach wypełnionych zestresowanymi zwierzętami, przyczynia się do powstawania niebezpiecznych mutacji bakterii. Ponadto, szybka i wysoko wydajna linia produkcyjna w zakładach mięsnych przyczynia się do rozprzestrzeniania się wirusów.

Szacuje się, że co roku wskutek zatruć pokarmowych choruje 76 milionów Amerykanów, a 5 tysięcy z nich umiera. Ponad 85% zatruć pokarmowych u ludzi powoduje zainfekowana żywność pochodzenia zwierzęcego. Dzieje się tak dlatego, że wirusy i bakterie znajdujące się w mięsie są bardziej przystosowane do infekowania ludzkich organizmów niż drobnoustroje znajdujące się w produktach roślinnych. Pojawia się też coraz większa ilość nowych chorób, którymi możemy się zarazić od zwierząt.

Ekologia

W Księdze Rodzaju 2:15, Bóg pouczył Adama, aby “uprawiał” i “doglądał” Edenu. Dbałość i troska o Boże Stworzenie powinna być więc naszym obowiązkiem.

Osoby odżywiające się typowo mięsną dietą zużywają 14 razy więcej wody i 20 razy więcej energii niż wegetarianie. W rzeczywistości, obecne wykorzystywanie ziemi, wody i energii powoduje szybkie wyczerpywanie się tych zasobów naturalnych, co będzie zagrażać ludziom żyjącym w XXI wieku. Już około 40% światowych zasobów ziem uprawnych uległo poważnej degradacji. W rzeczywistości, hodowla inwentarza żywego jest bardziej destruktywna dla środowiska naturalnego niż jakakolwiek inna działalność człowieka. Niszczenie dzikiej przyrody, skażenie wód gruntowych, zanieczyszczenie rzek i jezior, kwaśne deszcze, destrukcja warstwy ozonowej, wycinanie lasów tropikalnych, erozja gleb, rozszerzające się pustynie – hodowla zwierząt i produkcja mięsa jest często główną przyczyną tych problemów.

Zwierzęta

Jezus powiedział, że Bóg żywi ptaki latające w powietrzu (Mat. 6:26) i nie zapomina o wróblach (Łuk. 12:6). Pisma Hebrajskie zabraniają niehumanitarnego zabijania lub znęcania się nad zwierzętami jucznymi i pociągowymi. (Księga Wyjścia 23:5; Księga Powtórzonego Prawa 22:6-7, 25:4). Tymczasem, w Stanach Zjednoczonych dosłownie całą żywność pochodzenia zwierzęcego uzyskuje się metodą intensywnej produkcji fermowej. Corocznie zarzyna się prawie dziesięć miliardów zwierząt (tj. milion zwierząt na godzinę), a liczba zwierząt wodnych zabijanych na pożywienie jest znacznie większa. Zwierzęta hodowlane odczuwają ból i cierpią wskutek: nadmiernego zagęszczenia hodowli, odseparowania ich od naturalnego środowiska (co zaburza ich naturalne instynkty), amputacji i okaleczeń bez znieczulenia (np. obcinanie końcówek dziobów, obcinanie rogów i ogonów, znakowanie, kolczykowanie, wyrywanie zębów), jak również chorób i dolegliwości będących skutkiem intensywnych metod hodowli fermowej. Około 75% bydła w USA karmi się paszą “wzbogaconą” przetworzonymi częściami martwych zwierząt. Powszechne jest także używanie zwierzęcych odchodów do produkcji paszy.

Ubój zwierząt zwykle związany jest ze strachem, bólem i cierpieniem zarzynanych zwierząt. Natomiast osobniki zbyt chore, stare i słabe, by mogły iść o własnych siłach, są siłą zaciągane do rzeźni, co przysparza im dodatkowego bólu i cierpienia.

Rybołówstwo i polowania są również nieodłącznie związane z okrucieństwem. Ryby łowione na haczyk cierpią, podobnie jak stworzenia wodne ginące w sieciach rybackich; zwierzęta zabijane przez myśliwych często giną powoli od ran postrzałowych.

Czy Biblia popiera wegetarianizm?

Biblia wspomina o diecie bezmięsnej jako o idealnym sposobie odżywiania się i dieta taka odpowiada podstawowym wartościom biblijnym. Bóg widział, że w Edenie wszystko jest “bardzo dobre”, gdy tylko dał – zarówno ludziom jak i zwierzętom – pokarm wegetariański (Księga Rodzaju 1:29-31). Kilka proroctw, na przykład Izajasza 11:6-9, zapowiada powrót do wegetariańskiego świata, gdzie wilk, jagnię, lew, krowa, niedźwiedź, wąż, małe dziecko – wszyscy będą żyli ze sobą w pokoju. Chrześcijanie będący wegetarianami uważają, że powinniśmy dążyć do świata żyjącego w harmonii – taką wizję świata miał Izajasz. Powinniśmy spróbować żyć zgodnie z tym, co nauczał nas Jezus w modlitwie: “Niech przyjdzie królestwo Twoje; niech Twoja wola spełnia się na ziemi, tak jak i w niebie”. (Mat. 6:10).

Czy Bóg stworzył zwierzęta dla ludzi, aby mogli je wykorzystywać?

Uważamy, że “panowanie” Adama nad zwierzętami (Księga Rodzaju 1:26, 28) nie jest przyzwoleniem na ich zabijanie, gdyż Bóg zaraz po tym zaleca wegetariańskie pożywienie (1:29-30) w świecie, w którym Bóg widział, że wszystko co uczynił, było “bardzo dobre” (1:31). W Księdze Rodzaju 2:18-19 jest napisane: “Potem Pan Bóg rzekł: ‘Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam; uczynię mu zatem odpowiednią dla niego pomoc’” i Bóg następnie stworzył zwierzęta. Ten werset wskazuje, że zwierzęta zostały stworzone jako towarzysze i pomocnicy Adama, a nie jego pożywienie. Bóg obdarzył świnie, bydło, owce i wszystkie inne zwierzęta ich własną naturą i potrzebami, które stają się widoczne i oczywiste, gdy zwierzętom tym daje się możliwość przebywania w ich naturalnym środowisku. Na przykład, świnie są istotami ciekawymi otoczenia, mają silne więzi społeczne i są podobno bardziej inteligentne niż koty czy psy, a w wielu przypadkach wykazują większą inteligencję od małp. Podobnie, kurczaki cieszą się z przebywania w swoim towarzystwie, lubią się bawić, kąpać w piasku i z pasją rozgrzebywać ziemię w poszukiwaniu pożywienia. Jezus porównał swoją miłość do nas, do miłości, z jaką kwoka przygarnia pisklęta pod swoje skrzydła (Łuk. 13:34).

Dlaczego Noe dostał od Boga pozwolenie na jedzenie mięsa? (Księga Rodzaju 9:2-4)

Wszystkie rośliny zostały zniszczone przez Potop, więc Noe miał niewielki wybór pożywienia. Co ważne, werset ten nie nakazuje jedzenia mięsa, ani też nie mówi o jedzeniu mięsa jako o Bożym ideale. Być może jedzenie mięsa było pewnym ustępstwem. Faktycznie jednak, to ludzka niegodziwość i złe usposobienie doprowadziły do Potopu (Księga Rodzaju 6:5, 13). W czasach biblijnych jak i obecnie, ludzie powinni starać się żyć zgodnie z najwyższymi standardami Bożymi. Jezus powiedział: “Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski”. (Mat. 5:48).

Czy Bóg troszczy się o zwierzęta?

W Księdze Przysłów 12:10 jest napisane: “Prawy uznaje potrzeby swych bydląt, a serce nieprawych okrutne”, natomiast Księga Psalmów 145:9 przypomina nam, że “Pan jest dobry dla wszystkich i Jego miłosierdzie ogarnia wszystkie Jego dzieła”.

Biblia ukazuje troskę Boga o zwierzęta (Mat. 10:29, 12:11-12, 18:12-14) i zabrania okrucieństwa (Księga Powtórzonego Prawa 22:10, 25:4). Co ważne, Bóg zawarł po Potopie arkę przymierza, zawierając ją pięć razy z ludźmi i ze zwierzętami.

W szabat wszystkie żywe stworzenia zasługują na odpoczynek (Księga Wyjścia 20:10; Księga Powtórzonego Prawa 5:14). Biblia zwraca się do zwierząt, aby wychwalały imię Pana (Księga Psalmów 148:7-10, 150:6), wymienia zwierzęta obecne w nowym stworzeniu świata (Księga Izajasza 65:25; Apokalipsa św. Jana 5:13) i potwierdza, że Bóg dba o zwierzęta (Księga Psalmów 36:6; List do Efezjan 1:10; List do Kolosan 1:20). Zwierzęta i ludzie czekają na Boga, by dał im pokarm (Księga Psalmów 104:27-31, 147:9; Mat. 6:26; Łuk. 12:6) oraz wyzwolenie (Księga Jonasza 3:7-9; List do Rzymian 8:18-23).

Czy wegetarianie jednakowo traktują życie ludzi i zwierząt?

Wegetariański sposób odżywiania jest korzystny dla ludzi, zwierząt oraz środowiska naturalnego i jest wyrazem szacunku do całego Stworzenia. Jezus powiedział: “Czyż nie sprzedają pięciu wróbli za dwa asy? A przecież żaden z nich nie jest zapomniany w oczach Bożych. (...) Nie bójcie się: jesteście ważniejsi niż wiele wróbli”. (Łuk. 12:6-7). Wersety te mówią, że chociaż Bóg ceni ludzi bardziej niż zwierzęta, to przecież troszczy się On o wszystkie stworzenia. W rzeczywistości, przymierze Boga (Księga Rodzaju 9:9-10) we wszystkich pięciu przypadkach, zostało zawarte ze wszystkimi istotami, nie tylko z ludźmi.

A co z ofiarami ze zwierząt?

Biblia oznajmia, że Bóg zaakceptował ofiary ze zwierząt. Jakkolwiek, kilka późniejszych proroctw zakwestionowało te ofiary, podkreślając, że Bóg woli prawowitość. Obecnie, ofiary ze zwierząt nie są ani konieczne, ani potrzebne z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, św. Paweł zachęcał do samo-poświęcenia, pisząc “A zatem proszę was, bracia, przez miłosierdzie Boże, abyście dali ciała swoje na ofiarę żywą, świętą, Bogu przyjemną, jako wyraz waszej rozumnej służby Bożej”. (List do Rzymian 12:1). Po drugie, tradycyjne interpretacje śmierci Jezusa potwierdzają, że przez wzgląd na Niego, ofiary ze zwierząt nie są już dłużej potrzebne. Chrześcijanie, będąc duchowo odnowieni w Chrystusie, mogą wzorować się na Nim przez przyjęcie postawy pełnej miłości do całego Stworzenia. W istocie, Jezus dwukrotnie przytaczał słowa z Księgi Ozeasza: “Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary”. (Mat. 9:13, 12:7).

Czy Jezus jadł mięso?

Uważamy, że obecnie traktuje się zwierzęta w sposób, który jest zaprzeczeniem Bożej miłości do nich. Cokolwiek Chrystus jadał, jego sposób odżywiana się 2 tysiące lat temu w społeczności rybaków śródziemnomorskich nie wskazuje nam, co chrześcijanie powinni jadać dzisiaj. Podobnie, sposób ubierania się Jezusa nie wskazuje nam jak powinniśmy się ubierać dzisiaj. Zostaliśmy pobłogosławieni wszelką obfitością i różnorodnością zdrowych, smacznych i dostępnych nam produktów roślinnych, zupełnie jak w Edenie.

A co, jeśli chodzi o Dzieje Apostolskie 10:13, 11:7, w których św. Piotr zostaje poinstruowany, by “zabijać i jeść” wszystkie stworzenia?

Fragment ten nie koniecznie jest dosłownym nakazem spożywania mięsa. Św. Piotr rozmyślając nad znaczeniem tego widzenia, doszedł do wniosku, że powinien nauczać pogan Ewangelii (Dzieje Apostolskie 10:28, 11:18). Cokolwiek oznaczałby ten fragment, nie zaleca on konsumowania mięsa w dzisiejszych czasach.

A co z Pierwszym Listem do Tymoteusza (4:4), który mówi, że “wszystko, co Bóg stworzył, jest dobre”?

Prawie 2 tysiące lat temu, św. Paweł zaakceptował spożywanie wszelkich pokarmów przyjmowanych z wdzięcznością. (zob. także Pierwszy List do Koryntian 10:25). Aczkolwiek, współczesne hodowle fermowe są wynalazkiem ludzi i oddziaływają destruktywnie na ludzi, zwierzęta i środowisko naturalne. Skoro możemy dziękować Bogu za możliwość spożywania posiłków, to możemy także dziękować Bogu za dostarczanie nam smacznego pożywienia wegetariańskiego.

W rzeczywistości, dla wielu chrześcijan będących wegetarianami, każdy ich posiłek stanowi przypomnienie Bożej łaski i dobroci. Każdy wegetariański posiłek przypomina nam o proroctwie Izajasza, że nadejdzie czas, gdy wszelkie stworzenia znów będą żyć ze sobą w harmonii i zgodzie, podobnie jak w Edenie.

Czy wegetarianie są “słabi w wierze” (List do Rzymian 14:1)?

Św. Paweł napisał do Rzymian, że “drugi, słaby, jada tylko jarzyny” (14:2). W owym czasie Żydzi zostali wypędzeni z Rzymu i koszerni rzeźnicy mogli zostać aresztowani. Nie będąc w stanie uzyskać koszernego mięsa, wielu Żydów powstrzymywało się całkowicie od jedzenia mięsa, z obawy przed zjedzeniem mięsa, które było ofiarowane pogańskim bożkom. Św. Paweł utrzymywał, że jedzenie mięsa, nawet jeśli było ofiarowane bożkom, nie miało związku z duchowością, z czego nie zdawali sobie sprawy tzw. “słabi”. Św. Paweł powiedział, że spożywający mięso nie powinni gardzić tymi, którzy go nie jadają, i odwrotnie (14:3), lecz to nie sprawia, że jedzenie mięsa jest etycznie neutralne. Ponieważ jedzenie mięsa powoduje niepotrzebne cierpienia, chrześcijanie będący wegetarianami uważają, że skoro mają wolny wybór, to spożywanie mięsa nie jest wyborem właściwym.

Czy jedzenie mięsa jest grzeszne?

Według kryteriów biblijnych, jedzenie mięsa nie jest jednoznacznie grzeszne. Na przestrzeni dziejów, mięso było pożywieniem dla wielu ludzi. Jednak Biblia zachęca nas do podążania drogą Jezusa, która jest drogą miłości i współczucia. Św. Jakub Apostoł dostrzega to i pisze: “Kto zaś umie dobrze czynić, a nie czyni, grzeszy.” (List św. Jakuba Apostoła 4:17).

Jak wielu chrześcijan było wegetarianami?

Całkiem sporo wczesnych chrześcijan było wegetarianami, w tym ojcowie kościoła i jego pierwsi święci, np. Klemens z Aleksandrii, Tertulian, Orygenes, św. Jan Chryzostom, św. Bazyli. Obecnie, zwolennikami wegetarianizmu są np. Adwentyści Dnia Siódmego i wiele różnych grup chrześcijańskich w Anglii i Stanach Zjednoczonych. Sławnymi chrześcijanami i wegetarianami byli np.: Lew Tołstoj, dr Albert Schweitzer (laureat Pokojowej Nagrody Nobla), Ellen G.White (założycielka Adwentystów Dnia Siódmego).

Czy przepisy prawa nie zapewniają dobrego traktowania zwierząt hodowlanych?

W niektórych krajach, takich jak Stany Zjednoczone, rutynowe czynności praktykowane na fermach hodowlanych są całkowicie wyłączone spod wszelkiej legislacji. Na przykład okaleczanie ciała, które uznano by za przestępstwo znęcania się nad zwierzętami, gdyby dotyczyło psów czy kotów, jest całkowicie legalne, jeśli dotyczy świń czy kurczaków. Przepisy prawa odnośnie “humanitarnego zabijania” w rzeźniach są zbyt ogólnikowe i z reguły nikt się nimi nie przejmuje podczas uboju świń, bydła czy owiec; natomiast zabijanie drobiu jest całkowicie wyłączone spod prawa.

Działania zmierzające do poprawy warunków panujących na fermach są zapewne godne uznania, jednak z wielu względów (np. po to, by nie płacić innym za robienie rzeczy, których sami byśmy nie chcieli robić) czujemy się zobowiązani, aby być wegetarianami.

A co się stanie z ludźmi, których źródłem utrzymania jest hodowla zwierząt?

Przemiana świata na wegetariański, jeśli do niej dojdzie, przypuszczalnie nie dokona się nagle i nie zaskoczy hodowców z dnia na dzień, pozbawiając ich pracy – oni w międzyczasie po prostu podejmą inną pracę.

Skoro zwierzęta zjadają się nawzajem, co jest złego w tym, że ludzie jedzą zwierzęta?

Chrześcijanie nie powinni postępować według prawa dżungli (gdzie “siła stanowi prawo”), lecz powinni naśladować Chrystusa – być współczujący, łaskawi i szanować Boże Stworzenie.

Czy natura nie uczyniła człowieka mięsożernym?

Wprawdzie istoty ludzkie mogą trawić mięso, to jednak nasza anatomia jest bardziej podobna do anatomii istot roślinożernych niż mięsożernych. Na przykład: podobnie jak istoty roślinożerne (ale w przeciwieństwie do mięsożernych), nasze jelita są długie i złożone (zamiast krótkich i prostych); nasze wnętrzności są 10-11 razy dłuższe od naszego ciała (a nie 3-6 razy dłuższe); nasza ślina zawiera enzymy trawienne (w przeciwieństwie do mięsożerców); nasze zęby są podobne do zębów roślinożerców – np. nasze kły są krótkie i tępe (a nie długie, ostre i zakrzywione). Miliony wegetarian żyjących obecnie na całym świecie mogą być przykładem, że ludzie nie muszą jeść mięsa.

Jak można obchodzić święta nie jedząc mięsa?

Wegetarianie mogą obchodzić święta w całej ich pełni, bez konieczności spożywania zwierząt. W wielu książkach kucharskich można znaleźć dużo smacznych potraw wegetariańskich – zarówno szybkich i prostych, jak i bardziej złożonych i wykwintnych.

* * *

Skoro dieta oparta na produktach roślinnych jest korzystna dla ludzi, zwierząt i środowiska naturalnego, to będąc chrześcijanami umocnionymi obecnością Ducha Świętego, powinniśmy być wierni nauce Jezusa i żyć zgodnie z naszymi prawdziwymi wartościami; współczujący i miłosierny chrześcijanin powinien przestać jeść mięso. W rzeczywistości, każdy może stosować tę dietę, niezależnie od wieku i charakteru wykonywanej pracy. Powinniśmy także z miłością i współczuciem pokazywać naszym współwyznawcom w Chrystusie, że nasz smaczny i pożywny pokarm wegetariański jest środkiem do wyższego, duchowego celu.

Ogród Eden, doskonały świat Boga, był wegetariański (Księga Rodzaju 1:29-30). Ten idealny, nie oparty na przemocy i wykorzystywaniu świat, Bóg nazywa “dobrym” (Księga Rodzaju 1:31). Potem nastaje czas wieloletniego upadku ludzkości, kiedy to ludzie wszczynają wojny, handlują niewolnikami, zjadają zwierzęta i popełniają wiele innych odrażających czynów. Jednak proroctwa mówią nam, że Królestwo Pokoju będzie pozbawione przemocy i będzie wegetariańskie; nawet “pantera z koźlęciem razem leżeć będą, cielę i lew paść się będą społem” (Księga Izajasza 11). Jezus jest Królem Pokoju, który zapoczątkowuje nową erę pozbawioną przemocy. Skoro my, chrześcijanie, modlimy się tak, jak nauczał nas Jezus: “Bądź wola Twoja, jako w Niebie tak i na ziemi”, to słowa te powinny spowodować zmianę naszego życia, abyśmy mogli podejmować miłosierne decyzje i współczujące wybory w życiu, na tyle, na ile jest to możliwe. W niebie nie ma ferm przemysłowych ani rzeźni.

Nauki Jezusa to przesłanie miłości i współczucia, tymczasem nie znajdziemy ani krzty miłości i współczucia w rzeźniach i fermach przemysłowych, gdzie miliardy zwierząt żyją uwięzione w nienaturalnych warunkach, czekając na brutalną, krwawą śmierć. Jezus nauczał nas życzliwości, dobroci, łaskawości, współczucia i miłości wobec wszystkich Bożych stworzeń.

Wszystkie zwierzęta, jakie stworzył Bóg, odczuwają ból i cierpienie. Tymczasem, na fermach hodowlanych zwierzętom odcina się rogi, ogonki, końcówki dziobów; boleśnie znakuje i kolczykuje bez znieczulenia. Aby zmniejszać koszty produkcji, stłacza się je razem na możliwie jak najmniejszej powierzchni. Wskutek manipulacji genetycznych, wiele zwierząt cierpi kalectwo i ma zdeformowane kończyny lub złamane kości, gdyż ich nogi nie mogą poradzić sobie z ich naukowo ulepszonymi ciałami. W końcu zawozi się je, stłoczone razem w brudnych ciężarówkach, bez jedzenia i picia, na zatrważającą, okrutną śmierć.

Wegetariański sposób odżywiania się jest korzystny dla naszego zdrowia i jest również ocaleniem dla zwierząt. Pamiętajmy – wszystko, co uczyniliśmy jednemu z tych braci Jego najmniejszych, Jemu uczyniliśmy.

* * *

WITAMINY, SKŁADNIKI ODŻYWCZE I MINERALNE

szystkie potrzebne nam witaminy, składniki odżywcze i mineralne możemy znaleźć w zdrowej, urozmaiconej diecie wegetariańskiej.

BIAŁKA

Wielu naukowców udowodniło zależność między nadmierną konsumpcją białka zwierzęcego a występowaniem: chorób nowotworowych, schorzeń układu krążenia, nadciśnienia, chorób reumatycznych, osteoporozy i otyłości. Nasz organizm nie potrzebuje tyle białka, ile nam przez lata wmawiali dietetycy. Obowiązujące tabele zalecają spożywanie 56 g białka dziennie, a jego zbędny nadmiar jest dla organizmu obciążeniem i niewykorzystanym balastem. Białko nie jest najwartościowszym z pokarmów – równie wartościowe są witaminy, sole mineralne, kwasy tłuszczowe, węglowodany. Roślinne źródła białka to: zboża z pełnego przemiału, warzywa, produkty strączkowe, kiełki, nasiona i orzechy. Kiełki, soja i produkty sojowe są szczególnie bogate w białko – zawierają od 1,5 do 2,5 razy więcej białka niż mięso i 3 razy tyle, co jajka.

WĘGLOWODANY

Głównym źródłem energii dla organizmu człowieka są węglowodany, mogące mieć postać cukrów, skrobi i błonnika. Najcenniejsze są te, które znajdują się w warzywach korzeniowych (na przykład: seler, marchew, ziemniak, burak itp.); ponadto węglowodany można znaleźć w pieczywie, kaszach, makaronach, świeżych owocach i ich sokach.

TŁUSZCZE

Tłuszcze są dla organizmu nieodzowne, lecz mogą być również niebezpieczne, zwłaszcza nasycone kwasy tłuszczowe obecne w tłuszczach zwierzęcych. Jednym z głównych składników tłuszczu zwierzęcego jest cholesterol; występuje on tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego, a zwłaszcza w mięsie, żółtku jaj i produktach mlecznych. Gdy w naszym ciele zbierze się zbyt dużo tłuszczów, w końcu niektóre z nich trafią do wątroby i zazwyczaj stanową podstawową przyczynę problemów wątrobowych. Nadmiar tłuszczu, głównie nasyconego, gromadzi się także wewnątrz i na zewnątrz: nerek, śledziony, trzustki i narządów rozrodczych. Wszystkie potrzebne nam tłuszcze możemy znaleźć w postaci naturalnej w produktach wegetariańskich, takich jak: orzechy, nasiona oleiste, pestki.

WITAMINY

Organizm człowieka nie potrafi wytwarzać witamin niezbędnych do zaspokajania jego potrzeb, dlatego konieczna jest obecność tych substancji w pożywieniu. Niedobory witamin, jak również ich nadmiar, mogą być przyczyną chorób. Wszystkie potrzebne nam witaminy możemy znaleźć w produktach wegetariańskich:

Witamina A – warzywa i owoce o intensywnym żółtym lub pomarańczowym zabarwieniu lub ciemnozielonych liściach (szczaw, marchew, dynia, pietruszka, szpinak, brokuł, morela suszona, brzoskwinia, melon, mango).

Witamina D – marchew, kozieradka, margaryny wzbogacane, grzyby jadalne (występują w nich głównie w postaci prowitamin, które przekształcają się we właściwą witaminę pod wpływem słońca).

Witamina E – oleje jadalne tłoczone na zimno, margaryny, zarodki i chleb z razowej mąki, kiełki pszenicy, orzechy, brokuły, seler, jadalne pestki owoców, pokrzywa, mięta, nasturcja.

Witamina F – oleje (lniany, sezamowy), oliwa z oliwek, kiełki pszenicy, nasiona lnu i słonecznika, orzeszki ziemne, soja.

Witamina B1 – ekstrakt drożdżowy, zarodki pszenne, orzechy, otręby, mąka sojowa, proso, mąka owsiana, mąka pszenno-razowa, mąka żytnia, wzbogacane zbożowe płatki śniadaniowe, ziemniaki, nasiona roślin strączkowych.

Witamina B2 – migdały, zarodki pszenne, pieczarki, proso, otręby, mąka sojowa, pietruszka, mąka żytnia, brokuły, mleko, jogurt, wzbogacane zbożowe płatki śniadaniowe.

Witamina B3 – nasiona roślin strączkowych, ziemniaki, wzbogacane zbożowe płatki śniadaniowe, orzechy, ekstrakt drożdżowy, otręby, zarodki pszenne, mąka pszenna razowa, brzoskwinie suszone, morele suszone, daktyle, pieczarki, chleb pszenny razowy, bób, proso, mąka sojowa.

Witamina B6 – otręby, ekstrakt drożdżowy, zarodki pszenne, orzechy, mąka sojowa, banany, mąka pszenna razowa, awokado, mąka żytnia, rodzynki, brukselka, śliwki suszone, kalafior.

Witamina B12 – drożdże, mleko sojowe, tempeh (produkt ze sfermentowanej soi), pewne rodzaje glonów morskich (np. spirulina pacifica); kiełki pszenicy i ciecierzycy, żywokost.

Kwas foliowy – drożdże, zarodki pszenne, płatki śniadaniowe, chleb, otręby, szpinak, brokuły, orzechy ziemne, brukselka, migdały, kapusta, mąka żytnia, groch, orzechy laskowe, awokado.

Witamina C – owoce róży, czerwona papryka, czarne porzeczki, natka pietruszki, szczaw, cytryny, truskawki, pomarańcze, grejpfruty, brokuły, rzodkiewki, maliny, szpinak, kapusta.

Witamina P – kasza gryczana, owoce dzikiej róży, porzeczki, bez czarny, fiołek trójbarwny, lipa drobnolistna, głóg, pomarańcze, winogrona, natka pietruszki, sałata, papryka oraz wszelkie zielone części roślin.

Witamina K – warzywa zielonolistne (zwłaszcza: kapusta, brokuły, brukselka, szpinak), pomidory, dzika róża, produkty zbożowe, pokrzywa, glony.

Kwas Pantotenowy – suszone owoce, orzechy, drożdże, otręby, produkty zbożowe z pełnego przemiału, kapusta biała, szpinak, dynia, ogórki, pomidory, rośliny strączkowe, poziomki.

Witamina H – masło orzechowe, produkty wzbogacane (np. ekstrakty drożdżowe, suche drożdże piwne), grzyby, kalafior, pomidor.

SKŁADNIKI MINERALNE

Oprócz witamin, w naszej codziennej diecie powinny znaleźć się także składniki mineralne. Niektórych potrzebujemy stosunkowo dużo (ponad 50 miligramów na kilogram wagi ciała) i te nazywamy makroelementami – należą do nich między innymi: potas, wapń, sód, fosfor i magnez. Innych potrzeba znacznie mniej, a niezbędne dawki liczy się często w mikrogramach – to tzw. mikroelementy (pierwiastki śladowe), do których zaliczamy m.in.: chrom, cynk, żelazo, fluor, jod, selen, mangan, kobalt i miedź. Wszystkie potrzebne nam składniki mineralne możemy znaleźć w produktach wegetariańskich:

Wapń – ziarno sezamu, szpinak, pietruszka, figi suszone, migdały, rzeżucha wodna, mąka sojowa, orzechy, cytryny, brokuły, jarmuż, fasola.

Żelazo – otręby, zarodki pszenne, pietruszka, mąka sojowa, brzoskwinie suszone, proso, drożdże, figi suszone, mąka owsiana, morele suszone, szpinak, mąka pszenna razowa, ekstrakt drożdżowy.

Sód – sól kuchenna, a także wysoko sodowe wody mineralne.

Potas – pomidory, ziemniaki, zielone warzywa, cytrusy, banany, melony, ekstrakt drożdżowy, suszone morele i brzoskwinie, mąka sojowa, otręby, pietruszka, figi, zarodki pszenne, śliwki suszone, migdały, rodzynki, orzechy brazylijskie.

Magnez – otręby, orzechy, zarodki pszenne, migdały, mąka sojowa, proso, mąka pszenna razowa, mąka owsiana, pszenny chleb razowy, groch włoski, fasola perłowa, morele suszone, szpinak.

Fosfor – ziarna zbóż, orzechy i nasiona.

Cynk – otręby, orzechy, migdały, pszenna mąka razowa, mąka owsiana i żytnia.

Jod – glony, warzywa (zwłaszcza cebula i rzeżucha, jeśli jod znajduje się w glebie), wiśnie, czereśnie, orzechy i nierafinowane oleje. (Uwaga: surowa kapusta i buraki utrudniają wchłanianie jodu).

Kobalt – glony.

Mangan – herbata, żurawina, pieprz, mąka sojowa.

Miedź – zielenina, groch, fasola.

Selen – kiełki pszenicy, otręby, kukurydza, czosnek, cebula, pomidory, grzyby.

Chrom – kiełki pszenicy, drożdże piwne, mąka kukurydziana, chleb razowy.

Fluor – herbata (zwłaszcza chińska), kiełki pszenicy, a także woda fluorowana i pasta do zębów. Nadmiar fluoru może być dla nas szkodliwy, dlatego np. należy unikać pasty do zębów zawierającej fluor. (A pro po zębów, bardzo szkodliwa dla naszego zdrowia jest rtęć zawarta w wypełnieniach z amalgamatu starego typu, które zatruwają organizm oparami rtęci).

* * *

PRZEPISY WEGETARIAŃSKIE

1. Bigos jarski

1,5 kg kapusty kiszonej, 2 cebule, 2 łyżki oleju, garść grzybów suszonych, garść śliwek suszonych, kilka ziaren jałowca, 3 liście laurowe, imbir, sól.

Kapustę gotować na małym ogniu razem z opłukanymi suszonymi grzybami przez około 2 godziny. Na patelni podsmażyć cebule, dodać do bigosu w trakcie gotowania. Pod koniec gotowania dodać pokrojone śliwki, rozgniecione ziarna jałowca, liście laurowe i pozostałe przyprawy.

2. Bukiet jarzyn na ostro

600 g fasolki szparagowej, 4 cebule, 2 papryki, 1 bakłażan, 1/2 kabaczka, 1 papryczka chili, 1 ząbek czosnku, 1/2 łyżeczki imbiru, 2 łyżki oleju, 1 łyżeczka curry, szczypta cynamonu, 1/2 łyżeczki kminku, 2 goździki, 1/2 szklanki bulionu warzywnego.

Fasolkę umyć, oczyścić, poobcinać końce i pokroić na małe kawałki. Paprykę, bakłażana i kabaczka umyć, oczyścić, pokroić w kostkę i poddusić na oliwie. Czosnek i chili obrać i posiekać. Cebulę obrać i pokroić w krążki. W rondlu rozgrzać olej, wrzucić wszystkie wymienione składniki i obsmażyć na małym ogniu; dodać fasolkę i pozostałe przyprawy. Smażyć 3 minuty, mieszając. Wlać bulion warzywny i dusić 10 minut na małym ogniu pod przykryciem.

3. Cukinia duszona z ziołami

1 kg młodej cukini, 2 łyżki oleju, 1 łyżeczka mąki, po 1 łyżce pokrojonych świeżych ziół (zielonej pietruszki, szczypiorku, koperku i bazylii), 1/2 łyżeczki cukru, papryka w proszku, sól.

Cukinie umyć, odciąć końce, pokroić w plasterki. W garnku rozgrzać olej, włożyć cukinie, dodać przyprawy, cukier i zioła. Podlać kilkoma łyżkami wody i oprószyć mąką. Dusić pod przykryciem, aż cukinia będzie miękka (około 5 minut). Podawać na gorąco lub na zimno z grzankami. Podobnie jak cukinie można przyrządzić dynie i kabaczki (dynie, kabaczki i starsze cukinie obiera się ze skóry).

4. Dynia pieczona

1 dynia, 2-3 łyżki oleju, papryka słodka (w proszku), pieprz, sól.

Dynię umyć, przeciąć na pół, a następnie na cztery części. Za pomocą łyżki usunąć miękką część zawierającą pestki. Dynię pokroić na plastry grubości około 2 cm. Do filiżanki wlać olej, wsypać przyprawy, wymieszać i posmarować z obu stron plastry dyni. Układać na blasze i piec w piekarniku.

5. Fasolka szparagowa z soczewicą

15 dag fasolki szparagowej, 20 dag soczewicy, 1 pęczek bazylii, 3 ząbki czosnku, 5 dag pestek słonecznika, 3 łyżki oleju, sól do smaku.

Fasolkę umyć, poobcinać końce i oczyścić z włókien. W garnku zagotować 3 litry wody, wrzucić fasolkę i osolić. 10 minut przed końcem gotowania wrzucić soczewicę. Listki bazylii opłukać i osuszyć. Czosnek obrać. Bazylię, pestki słonecznika i czosnek posiekać, wrzucić do moździerza, dodać sól i dodając stopniowo olej, ucierać na zawiesistą masę. Do pasty dodać łyżkę wywaru, wymieszać i polać nią fasolkę i ugotowaną soczewicę.

6. Faszerowane pomidory i papryki

6 dużych twardych pomidorów, 6 papryk, 2 cebule, 250 g bobu, 1 pęczek zielonej pietruszki, 1/2 szklanki soku pomidorowego, 1/2 szklanki oleju, 2 łyżki cukru, imbir, sól.

Bób ugotować w osolonej wodzie do miękkości. Papryki i pomidory dokładnie umyć i osuszyć. Ostrym nożem odciąć góry każdego pomidora i każdej papryki. Z pomidorów usunąć miąższ, uważając, by nie przebić skórki; miąższ przetrzeć przez sito, odrzucając pestki. Z papryk usunąć pestki. W dużym rondlu rozgrzać olej i smażyć posiekaną cebulę, aż stanie się szklista. Dodać miąższ z pomidorów, bób, pieprz, zieloną pietruszkę, sól i 1/2 szklanki wody. Podgrzewać, aż woda zostanie wchłonięta; zmniejszyć ogień. Do każdego pomidora i papryki dodać cukier, napełnić do połowy farszem. Nakryć odciętymi na początku częściami. Faszerowane warzywa umieścić w naczyniu do zapiekania, wlać sok pomidorowy i pozostałe 1/4 szklanki oleju; oprószyć solą i pieprzem. Piec około 40 minut. Podawać na gorąco z sosem.

7. Gołąbki

1 główka białej kapusty, 1 mała cukinia, 1 szklanka ryżu, 25 dag kukurydzy, 2 papryki, 1 duży por, 1 łyżka oleju roślinnego, 1 strąk ostrej papryki, 1 pęczek koperku, majeranek, sól.

Kapustę oczyścić, wyciąć głąb, wrzucić na wrzącą, osoloną wodę i gotować, wyjmując kolejno obgotowane liście. Ryż opłukać i wrzucić do 3/4 l osolonego wrzątku. Gotować pod przykryciem około 10 minut na małym ogniu; odcedzić. Cukinię umyć i pokroić w kostkę. Por i strąki papryki oczyścić, drobno pokroić i dusić wraz z pokrojoną cukinią, dodając łyżkę oleju. Pod koniec duszenia dodać kukurydzę i dusić razem jeszcze parę minut. Odstawić z ognia, dodać ryż i drobno posiekany środek główki kapusty. Farsz przyprawić posiekanym koperkiem, solą, ostrą papryką i majerankiem. Zawijać porcje farszu w liście i układać w rondlu wysmarowanym oliwą i wyłożonym liśćmi. Do rondla wlać trochę wody. Piec około 1 godz.

8. Gryka z warzywami

1,5 szklanki kaszy gryczanej, 1 cebula, 2 ząbki czosnku, 1/2 czerwonej papryki, 1 szklanka kukurydzy (mrożonej lub z puszki), 1 łyżka przecieru pomidorowego, 4 szklanki wody, 1/2 łyżeczki pieprzu ziołowego, 1/2 łyżeczki majeranku, 2 łyżki oleju roślinnego, sól do smaku.

Pokrojoną cebulę, czosnek i surową paprykę podsmażyć na oleju. Dodać kaszę gryczaną i prażyć przez 3 minuty. Następnie wlać wodę, dodać resztę przypraw i zagotować. Gdy kasza będzie ugotowana, dodać kukurydzę i przecier pomidorowy. Całość wymieszać.

9. Gulasz z jarzyn i soczewicy

250 g soczewicy, 2 ziemniaki, 250 g cukini, 250 g porów, 1/4 selera, 1 cebula, 1 ząbek czosnku, 2 łyżki posiekanej natki pietruszki, 2 łyżeczki soku z cytryny, 625 ml wody, olej, majeranek, sól.

Soczewicę dobrze wypłukać, zalać wodą i odstawić na 12 godzin. Odcedzić, przełożyć do dużego garnka, zalać wodą, a następnie gotować do miękkości na małym ogniu. Ziemniaki i seler pokroić w kostkę, cukinie i pory pokroić w plasterki. Warzywa połączyć z soczewicą, dodać przyprawy, gotować 15-20 minut. Cebulę posiekać i podsmażyć na złoty kolor na rozgrzanym oleju. Dodać roztarty czosnek, smażyć jeszcze przez 1 minutę. Połączyć z soczewicą i warzywami. Posiekaną pietruszkę wymieszać z soczewicą. Dodać sok z cytryny i gotować jeszcze 2 minuty. Podawać na gorąco.

10. Kabaczek z nadzieniem grzybowym

1 kg kabaczka, 1/2 kg grzybów, 2 ziemniaki, kilka łyżek tartej bułki, 2 łyżki natki pietruszki, 3 łyżki tartego chrzanu, 4 łyżki jogurtu naturalnego, 3 łyżki oleju roślinnego, imbir, sól.

Kabaczek umyć, obrać ze skóry, przekroić wzdłuż na połowę, wydrążyć, lekko oprószyć imbirem i solą; odstawić na 30 minut. Grzyby oczyścić, opłukać, pokroić w plasterki i usmażyć na 2 łyżkach oleju; dodać: chrzan, tartą bułkę, 1/2 natki i ugotowane ziemniaki. Przyprawić i wymieszać. Kabaczek napełnić farszem, ułożyć w natłuszczonym naczyniu do zapiekania, polać 1 łyżką oleju. Piec około 20 minut w temp. 180oC, podlewając wodą. Po upieczeniu, kabaczka polać jogurtem i posypać pozostałą natką pietruszki.

11. Kasza z grzybami

1 szklanka kaszy jęczmiennej, 25 dag świeżych grzybów (lub pieczarek), 3 marchewki, 1 korzeń pietruszki, 1 duży seler, 1 cebula, 3 łyżki oliwy, zioła, pieprz ziołowy, sól.

Kaszę ugotować do miękkości i zawinąć w koc, by była wciąż ciepła. Grzyby oczyścić, umyć, osączyć, pokroić w paski i udusić na oliwie. Cebulę pokroić w drobną kostkę. Marchew, korzeń pietruszki i seler opłukać, oskrobać i pokroić w cienkie plasterki. Na rozgrzany tłuszcz wrzucić najpierw marchew, potem pietruszkę i seler, dodać cebulę i przyprawy – dusić około 10-15 minut, mieszając. Gdy warzywa będą miękkie, odstawić z ognia i dodać drobno posiekaną natkę pietruszki. Do uduszonych grzybów dodać ugotowaną kaszę i warzywa. Wszystko wymieszać, podawać na ciepło.

12. Kaszka z dynią

1 kg dyni, 1/2 szklanki kaszy manny, 1/2 szklanki rodzynek, 1 łyżka oleju, szczypta cynamonu, 3 goździki.

Dynię umyć, obrać i pokroić w kostkę. Gotować pod przykryciem w 1/3 litra wody. Kiedy dynia będzie miękka, rozgnieść ją trzepaczką lub widelcem. Dodać pozostałe składniki – kaszę wsypywać stopniowo, ciągle mieszając (można też dodać trochę kaszy kukurydzianej). Gotować jeszcze kilka minut, aż kasza się ugotuje.

13. Knysza z warzywami

Po 2 strąki czerwonej i zielonej papryki, 1/2 ogórka, 1/2 główki sałaty lodowej, 12 czarnych oliwek bez pestek, 15 dag kukurydzy (konserwowej lub ugotowanej), 2 gotowe knysze, papryka ostra, sos czosnkowy, sól.

Papryki oczyścić, umyć i po usunięciu gniazd nasiennych pokroić w cienkie paski. Ogórek obrać ze skórki i pokroić w plasterki; oliwki także pokroić w plasterki. Kukurydzę odsączyć z zalewy. Sałatę oczyścić, umyć, osuszyć i pokroić w cienkie paseczki. Piekarnik rozgrzać do 160oC. Knysze podgrzać w piekarniku przez około 5 minut, następnie każdą przekroić na pół i przycisnąć, by kieszonki się otworzyły. Knysze wypełnić przygotowanymi wcześniej warzywami w sosie czosnkowym.

14. Kotleciki z grochu

1 szklanka grochu w połówkach, 1/3 filiżanki pestek z dyni (uprażonych i zmielonych), olej roślinny, cząber, majeranek, imbir, sól.

Groch namoczyć na około 1 godzinę przed gotowaniem. Gotować do miękkości około 40 minut, odsączyć i zmiksować. Dodać przyprawy i zmielone pestki dyni. Formować kotlety (masa powinna być zwarta) i smażyć na rozgrzanym oleju po kilka minut.

15. Kotleciki z warzywne

1,5 szklanki utartych warzyw (marchew, seler, por, dynia, cebula lub inne warzywa), 1,5 szklanki mąki kukurydzianej, tymianek, bazylia, sałata do dekoracji, sól.

Warzywa obrać, umyć, rozdrobnić w mikserze, lekko posolić, by zmiękły i odstawić pod przykryciem na około l godzinę. Następnie dodać mąkę kukurydzianą i tyle zimnej wody, by ciasto było dość gęste. Dodać przyprawy. Łyżką nabierać małe porcje ciasta i smażyć na gorącym oleju z obu stron. Podawać na liściach sałaty.

16. Kwartet cieszyński

1/2 szklanki grochu, 1/2 szklanki fasoli, 1/2 szklanki pęczaku, 1/2 szklanki ryżu, 1 łyżka oleju roślinnego, pieprz, sól.

Fasolę i groch (całe ziarna) namoczyć przez noc i wrzucić do gotującego się bulionu warzywnego. Najpierw gotować fasolę, potem dodać groch; po około 1,5 godz. gotowania dodać pęczak, a na końcu ryż (15-20 min. przed końcem gotowania). W sumie, gotowanie potrawy trwa 3-4 godziny. Ugotowaną potrawę posolić, doprawić pieprzem i dodać łyżkę oleju roślinnego.

17. Naleśniki z grzybami

Ciasto: 1 szklanka mąki razowej, 1/2 szklanki mąki pszennej, 1 łyżka oliwy z oliwek, 1 szklanka wody, sól. Farsz: 70 dag świeżych grzybów (kurki, maślaki, prawdziwki, gąski), 3 łyżki oleju, 2 łyżki bułki tartej, 2 łyżki ugotowanego ryżu, 1 łyżka ugotowanej kaszy manny, 1 cebula, 1 ząbek czosnku; tłuszcz do smarowania formy, pieprz, sól ziołowa.

Przygotować ciasto o konsystencji gęstej śmietany, usmażyć naleśniki. Grzyby oczyścić, umyć i odsączyć – kilka odłożyć do dekoracji, resztę drobno posiekać i poddusić na oleju z posiekaną cebulą i czosnkiem. Wymieszać z bułką tartą, ryżem i kaszą manną. Farsz doprawić do smaku pieprzem i solą. Naleśniki napełnić farszem.

18. Pasztet warzywny

300 g brokułów, 300 g marchwi, 200 g pieczarek, 2 cebule, 40 g oleju, 2 łyżki mąki groszkowej, pieprz, sól.

Cebule oczyścić, przepołowić i drobno posiekać. Grzyby umyć i pokroić w plasterki. Oba składniki dusić na rozgrzanym tłuszczu około 5 minut, stale mieszając. Doprawić. Marchew oczyścić, umyć i pokroić w krążki. W osolonej wodzie ugotować pokrojone brokuły i marchew. Wszystkie składniki dokładnie wymieszać i przełożyć do natłuszczonej foremki. Piec 40 minut w temperaturze 150oC. Podawać schłodzone.

19. Pierożki warzywne

Ciasto: 1,5 szklanki mąki razowej, 1,5 szklanki mąki białej, 3/4 szklanki wody, 1/2 łyżeczki soli, 5 łyżek oleju. Farsz: 1 kalafior, 2 papryki, 1 pęczek natki pietruszki, 3 marchewki, 20 dag ziemniaków, 1/4 szklanki kukurydzy, 1/2 łyżeczki kminku, 1/3 łyżeczki imbiru, 1/3 łyżeczki gałki muszkatołowej, 1/3 łyżeczki cynamonu, 1/3 łyżeczki pieprzu, 1/2 łyżeczki pieprzu ziołowego, 2 łyżki oleju, sól.

Wyrobić ciasto, uformować kulki średnicy około 5 cm, wałkować placki, przeciąć na połowę. Pokrojone w kostkę warzywa ugotować (najlepiej na parze), następnie wymieszać. Smażyć w małej ilości oleju rozdrobnione przyprawy i po chwili zmieszać razem z warzywami. Z połówek placków tworzyć stożki, sklejając proste krawędzie. Nadzienie nakładać do 2/3 wysokości stożka. Następnie skleić półkoliste krawędzie i modelować ząbki. Smażyć na dobrze rozgrzanym oleju (pierożki powinny pływać nie dotykając dna naczynia) na złoty kolor. Odsączyć na sitku.

20. Potrawka z soczewicy

600 g soczewicy, 2 szklanki rosołu warzywnego, 400 g warzyw sezonowych, 200 g pomidorów, 150 g przecieru pomidorowego, 1 pęczek natki pietruszki, 2 łyżki oliwy z oliwek, imbir, kolendra, sól.

Soczewicę ugotować do miękkości. Warzywa obrać, umyć, drobno pokroić, dusić na oleju, dodając przecier pomidorowy i rosół. Gotować pod przykryciem na małym ogniu. Pomidory umyć i pokroić w kostkę. Całość wymieszać, przyprawić do smaku i zagotować. Podawać z drobno posiekaną natką pietruszki.

21. Ryż zapiekany z dynią

1 szklanka ryżu, 1/3 dojrzałej dyni, 1/2 szklanki rodzynek, 1 łyżka masła, 1/2 łyżeczki cynamonu.

Ryż ugotować na sypko z dodatkiem masła. Rodzynki namoczyć w gorącej wodzie na kilka minut, po czym odsączyć. Dynię obrać, pokroić w kostkę i poddusić w odrobinie wody. Następnie układać w żaroodpornym naczyniu (lub formie wysmarowanej olejem) warstwy ryżu zmieszanego z cynamonem i dyni z rodzynkami. Piec w piekarniku przez około 15 minut.

22. Ryż zapiekany z fasolką szparagową

2 szklanki ugotowanego ryżu, 1 kg fasolki szparagowej, 1 pęczek natki pietruszki, 3 łyżki rodzynek, 3 łyżki oliwy z oliwek lub oleju słonecznikowego.

Obraną, umytą fasolkę zalewamy wrzącą wodą, solimy i lekko słodzimy. Gotujemy do czasu, aż będzie miękka. Odcedzamy, studzimy i kroimy na około 2-cm kawałki. Piekarnik nagrzewamy do temperatury 180°C. Rodzynki parzymy we wrzącej wodzie, odcedzamy. Mieszamy ryż, fasolkę i rodzynki z 2-3 łyżkami oliwy, przyprawiamy do smaku i przekładamy do naczynia do zapiekania wysmarowanego oliwą. Wstawiamy do piekarnika na około 25 minut. Ryż podajemy w tym samym naczyniu, obficie posypany posiekaną natką.

23. Warzywa w cieście

Warzywa (kalafior, marchewka, kalarepka, cukinia, patison), olej, sól, ciasto: 2 szklanki mąki pszennej, 1/3 szklanki mąki ziemniaczanej, woda w ilości potrzebnej do osiągnięcia konsystencji gęstej śmietany.

Warzywa oczyścić, umyć i pokroić na drobne cząstki. Do głębokiego naczynia o grubym dnie wlać tyle oleju, by wrzucone łyżeczką ciasto swobodnie pływało w rozgrzanym tłuszczu. Zamaczać w cieście kilka kawałków pokrojonych warzyw. Smażyć. Gdy ciasto się zarumieni, wyjmować z pomocą łyżki cedzakowej. Przed podaniem można posypać sezamem lub posolić.

24. Warzywa z patelni

Po 1 strąku papryki czerwonej i zielonej, 4 pomidory, 1 cebula, 1 ząbek czosnku, 30 dag ugotowanej czerwonej fasoli, 30 dag fasolki szparagowej, olej, 1 łyżka posiekanej natki pietruszki, słodka papryka w proszku, pieprz, sól.

Strąki papryki umyć, pokroić, usunąć gniazda nasienne i pociąć w paseczki. Pomidory umyć i podzielić na ósemki. Cebulę i czosnek obrać i pokroić w drobną kostkę. Na patelni rozgrzać olej, poddusić cebulę i czosnek. Dodać resztę warzyw, doprawić i dusić około 10 minut, mieszając od czasu do czasu. Podawać posypane zieloną pietruszką.

25. Warzywne rozmaitości

250 g bakłażana, 300 g cukini, 1 cebula, 2 strąki papryki, 1 ząbek czosnku, 3 łyżki oleju roślinnego, pieprz, sól.

Warzywa umyć. Bakłażan pokroić w plastry, natrzeć solą i odstawić. Cukinie pokroić w kostkę. Paprykę umyć, usunąć gniazda nasienne, pokroić w paseczki. Cebulę obrać i grubo posiekać. Czosnek obrać i posiekać. Bakłażany odcisnąć, osuszyć papierowymi serwetkami i pokroić w kawałki. Na oleju podsmażyć czosnek, a następnie warzywa: paprykę, cebulę, cukinie, na końcu bakłażan. Przyprawić. Przykryć i udusić. Podawać z pieczywem, makaronem lub kaszą.

26. Warzywny kociołek

250 g ziemniaków, 150 g brukselki, 100 g marchwi i pora, 250 g kalarepki, 1 kabaczek, 1/2 dyni, 1 łyżeczka oleju roślinnego, 2 kostki bulionu warzywnego, szczypta: bazylii, gałki muszkatołowej i pieprzu ziołowego; sól do smaku.

Warzywa pokroić w kostkę lub słupki, wrzucić do głębokiego rondla, do którego wlać także 2 szklanki gorącej wody i kostki bulionu. Następnie dodać warzywa, przyprawy i olej. Dusić pod przykryciem na małym ogniu około 30 minut.

27. Szaszłyki jarosza

1/2 kg pieczarek, 4 papryki (1 czerwona, 1 zielona, 1 żółta, 1 pomarańczowa), 2 młode cukinie, 8 małych cebulek, 1/3 kg ziemniaków, 2 bakłażany, 6 młodych marchewek, kilka kropli oliwy z oliwek, szczypta pieprzu, pieprzu ziołowego i soli.

Z oliwy i przypraw sporządzić sos. Część warzyw pokroić w plastry, część w kostkę (z wyjątkiem cebulek). Wszystkie warzywa posmarować sosem, a następnie nabijać na przemian na patyczki i umieszczać w piekarniku, na grilu lub nad ogniskiem.

28. Śląskie gałuszki ziemniaczane

8 ziemniaków, 3 łyżki mąki pszennej, sól.

Obrać 4 ziemniaki i ugotować w osolonej wodzie. Wodę odlać, a ugotowane ziemniaki ugnieść na puree. 4 duże ziemniaki utrzeć na tarce, odcisnąć z soku przez gazę lub sitko o drobnych oczkach. Sok odstawić, a gdy na dnie powstanie osad, zlać ostrożnie wodę, a osad dodać do masy. Do ugotowanych ziemniaków dodać ziemniaki surowe tarte; wyrobić na jednolitą masę, dodając 3 łyżki mąki. Ciasto musi być dość twarde, jeśli trzeba – dodać mąki. Z ciasta zrobić długi wałek, skubać małe kuleczki i wrzucać na gorącą wodę.

29. Śląskie placki ziemniaczane

2 kg ziemniaków, 1 duża cebula, 3 łyżki mąki, olej do smażenia, szczypta pieprzu, 1 płaska łyżeczka soli.

Ziemniaki obrać, opłukać i zetrzeć na tarce o bardzo drobnych oczkach. Cebulę obrać, również zetrzeć na tarce, dodać do ziemniaków wraz z mąką, solą i szczyptą pieprzu. Ciasto dobrze wymieszać. Na dużej patelni rozgrzać mocno olej, kłaść łyżką niedużą ilość masy i cienko rozsmarować. Smażyć szybko na dużym ogniu z obu stron na rumiany kolor. Podawać natychmiast po usmażeniu. Do śląskich placków ziemniaczanych podaje się kompot z czarnych jagód albo jabłek.

30. Ziemniaki po alpejsku

ziemniaki, oliwa, ocet (najlepiej ziołowy), cebula (lub dodatkowo szczypiorek), sól i pieprz, koperek, zielona pietruszka lub inne zioła do smaku.

Ugotować ziemniaki w mundurkach tak, aby nie były zbyt rozgotowane (ważny jest odpowiedni gatunek ziemniaków – nie mogą się rozpadać po ugotowaniu). Obrać gdy są gorące, kroić w plastry i jeszcze gorące polewać sosem z oliwy i octu. Dodać drobno posiekana cebulę, najlepiej wraz z zielonymi pędami (oprócz cebuli można dodać szczypiorek). Dodać sól i pieprz do smaku i inne przyprawy typu koperek, zielona pietruszka lub inne zioła do smaku.

Wydawnictwo “Vega!POL” oferuje:

Wegetariańska Kuchnia Śląska

Roman Rupowski, 316 stron, cena 24 zł. 750 przepisów, 130 wskazówek w kuchni; informacje o ziołach, przyprawach, witaminach, składnikach odżywczych i dodatkach do żywności.

Szalony kowboj – historia amerykańskiego farmera, który przestał jeść mięso.

Howard F. Lyman, 248 stron, cena 22 zł – To książka napisana przez znaną w środowisku wegetariańskim postać, Howarda Lymana, byłego hodowcę bydła i farmera. Książka opisuje wiele nieznanych faktów skrzętnie skrywanych przed opinią publiczną przez amerykański przemysł mięsny.

Milcząca arka – mięso, zabójca świata

Juliet Gellatley, 312 stron, cena 22 zł. Nie ma drugiej książki, która by tak wyraźnie demaskowała świat produkcji i konsumpcji mięsa. Opisuje wiele podstawowych aspektów związanych z wegetarianizmem. Wyjaśnia dlaczego dieta wegetariańska jest korzystna dla zdrowia, zawiera wszystkie potrzebne składniki odżywcze, jest ocaleniem dla zwierząt, chroni środowisko naturalne, pomaga w rozwiązaniu problemu głodu na świecie.

Viva! wegetarianizm

Juliet Gellatley, 202 stron, cena 19 zł. Książka ta jest źródłem cennych informacji, zwłaszcza dla młodych wegetarian lub osób chcących zmienić dietę na wegetariańską. Sugeruje sposoby pokojowego postępowania z rodzicami, nauczycielami, kolegami i przeciwnikami, udzielając odpowiedzi na pytania najczęściej zadawane wegetarianom przez sceptyków.

Zdrowiej jesz – zdrowiejesz! 700 przepisów kuchni wegańskiej

325 stron, cena 24 zł. To książka zawierająca przepisy z całego świata, jak również cenne porady zdrowotne, zalecenia dietetyczne i wiele praktycznych wskazówek kulinarnych.

Food for Life i Planeta Ziemia na talerzu!

Viva! i Vegetarian Society, VHS, kolor, 45 min, cena 28 zł. Dwa filmy w polskiej wersji językowej na jednej kasecie wideo. Pokazują dlaczego dieta wegetariańska jest korzystna dla zdrowia, zawiera wszystkie potrzebne składniki odżywcze, jest ocaleniem dla zwierząt, chroni środowisko naturalne, pomaga w rozwiązaniu problemu głodu na świecie.

Wegetarianizm w religiach świata

Sadhusangananda das, 54 stron, cena 6 zł. Autor opracowania stara się wykazać, że wegetarianizm jest zakorzeniony w każdej z głównych religii światowych jako fundamentalna zasada. Analizuje zalecenia moralne i żywieniowe wyznawców chrześcijaństwa, judaizmu, islamu, buddyzmu i hinduizmu.

Holokaust – wiwisekcja dzisiaj

dr Schär-Manzoli i Max Keller, 200 stron, cena 19 zł. Wybór dokumentów z laboratoriów, klinik i instytutów badawczych. Książka ta jest z pewnością warta przeczytania. Przerażające fakty o wiwisekcji, codziennie popełnianie zbrodnie przez wiwisektorów w laboratoriach muszą ujrzeć światło dzienne i muszą być powstrzymane!

Wieczna Treblinka

dr Charles Patterson, 320 stron, cena 22 zł. W Wiecznej Treblince po raz pierwszy przedstawione są obszerne dowody na gruntowne i kłopotliwe związki pomiędzy wykorzystywaniem zwierząt w Stanach Zjednoczonych, a hitlerowskim “ostatecznym rozwiązaniem”.

Free the Animals! (polskie wydanie ukaże się jesienią 2004 r.) Książka napisana przez Ingrid Newkirk (założycielka i szefowa PETA). Autentyczna historia o Animal Liberation Front opowiedziana przez jej założycielkę “Valerie”. (400 stron, cena: 25 zł)

Wydawnictwo “Vega!POL” – Roman Rupowski
ul. Rybacka 4/16, 45-003 Opole, tel. (077) 4536895 k. 0600074740
[email protected]
www.vegapol.most.org.pl

* * *

Christian Vegetarian Association CVA

www.ChristianVeg.com
[email protected]
Tłumaczenie: Roman Rupowski

* * *

“Wszystko idzie na jedno miejsce:

powstało wszystko z prochu

i wszystko do prochu znów wraca.

Któż pozna, czy siła życiowa synów ludzkich idzie w górę,

a siła życiowa zwierząt zstępuje w dół, do ziemi?”

(Księga Koheleta 3:20-21)

* * *

“Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili”.

(Mat. 25:40)

* * *

“Powiedziano ci, człowiecze, co jest dobre. I czegóż żąda Pan od ciebie, jeśli nie pełnienia sprawiedliwości, umiłowania życzliwości i pokornego obcowania z Bogiem twoim?”

(Księga Micheasza 6:8)

* * *

“Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią”.

(Mat. 5:7)

* * *

“I rzekł Bóg: ‘Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem’”.

(Księga Rodzaju 1:29)

* * *

“Zła czynić nie będą ani zgubnie działać po całej świętej mej górze”

(Księga Izajasza 11:9)

* * *

“Zaprawdę, powiadam wam: Jeśli się nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego”.

(Mat. 15:3)